Akran zorbalığı nedir?

            Akran zorbalığı genellikle şu üç özellik üzerinden tanımlanır: niyet, tekrar ve güç. Zorbalık yapan kişinin amacı, fiziksel şiddete ya da incitici söz veya davranışlara başvurarak karşısındaki kişiye acı çektirmektir. Zorbalar, bu tür davranışları sürekli tekrarlar. Erkek çocukları daha çok fiziksel zorbalığa maruz kalırken, kız çocuklarının psikolojik zorbalığa maruz kalma olasılığı daha yüksektir.

            Akran zorbalığı, tek bir olaydan ziyade bir davranış örüntüsüdür. Zorbalık yapanların genellikle yüksek bir sosyal statü ya da güce sahip olan; daha iri, daha güçlü veya popüler olarak algılanan çocuklar oldukları görülmektedir.

            En savunmasız durumdaki çocukların akran zorbalığına maruz kalma riski daha yüksektir. Bunlar genellikle ötekileştirilen topluluklara mensup çocuklar, aileleri yoksul olan çocuklar, farklı cinsiyet kimliklerine sahip olan çocuklar, engeli olan çocuklar ya da göçmen ve mülteci çocuklardır.

            Akran zorbalığı hem yüz yüze hem de çevrimiçi ortamlarda gerçekleşebilir. Siber zorbalık genellikle sosyal medya, SMS veya anlık mesajlaşma uygulamaları, e-posta veya çocukların etkileşimde bulunduğu çevrimiçi platformlar üzerinden gerçekleşir. Ebeveynler çocuklarının bu platformlarda ne yaptığını her zaman takip edemeyebilir. Bu nedenle, çocuğun zorbalığa maruz kaldığını anlamak zor olabilir.

       Çocuğum zorbalığa maruz kalıyorsa neden müdahale etmeliyim?

            Zorbalık, çocuklar üzerinde zararlı ve uzun süreli etkilere neden olabilir. Zorbalığın fiziksel etkilerinin yanı sıra, çocuklar depresyon ve kaygı gibi duygusal ve zihinsel sağlık sorunları yaşayabilir, bu da madde bağımlılığına ve okul performansının düşmesine yol açabilir.

           Yüz yüze gerçekleşen zorbalıktan farklı olarak, siber zorbalık mağdura her an, her yerde ulaşabilir. Hızlı bir şekilde geniş kitlelere ulaşması ve dahil olan herkes için çevrimiçi ortamda kalıcı bir ayak izi bırakması mümkün olduğu için de son derece büyük zararlara yol açabilir.

           İnsan onuruna yakışır, güvenli ve destekleyici bir ortamda eğitim görmek, çocuğunuzun en temel haklarından biridir. Tüm çocukların eğitim alma ve her türlü fiziksel veya psikolojik şiddet, saldırı veya istismardan korunma hakkı vardır. Zorbalık bir istisna değildir.

       Zorbalığı önlemek için neler yapabilirim?

           Yüz yüze veya çevrimiçi ortamlarda çocuğunuzu güvende tutmak için atmanız gereken ilk adım, bu konuda bilgi sahibi olduğundan emin olmaktır.

1. Çocuklarınızı zorbalık konusunda bilinçlendirin

          Zorbalığın ne olduğunu bilirse, çocuğunuz kendisinin ya da bir başkasının zorbalığa uğrayıp uğramadığını daha kolay fark edebilecektir.

2. Çocuklarınızla açık bir şekilde ve sık sık konuşun

         Çocuklarınızla zorbalık hakkında ne kadar çok konuşursanız, zorbalığa şahit olduklarında veya maruz kaldıklarında bu durumu sizinle daha rahat paylaşırlar. Çocuklarınızla her gün sohbet edin; okulda ve internette neler yaptıklarını size anlatmalarını isteyin. Yalnızca derslerini ve katıldığı etkinlikleri sormakla kalmayın, duygularıyla ilgili sorular da sorun.

3. Olumlu bir rol model olması için çocuğunuza yardım edin

         Akran zorbalığının üç tarafı vardır: mağdur, fail ve seyirci. Çocuklar zorbalığın mağduru olmasalar bile, akranlarına karşı anlayışlı, saygılı ve nazik davranarak zorbalığı önleyebilirler. Zorbalığa tanık olduklarında, mağdurun yanında yer alabilir, destek sunabilir ve/veya zorbalık davranışlarını sorgulayabilirler.

4. Özgüvenini geliştirmesinde çocuğunuza yardımcı olun

        Yaşadığınız çevrede kurslara kaydolması veya sevdiği etkinliklere katılması için çocuğunuzu teşvik edin. Böylece hem kendine güveni artacak hem de ortak ilgi alanlarına sahip bir arkadaş grubu edinecektir.

5. Rol model olun

        Diğer çocuklara ve yetişkinlere nasıl nezaketle ve saygıyla davranılacağını çocuğunuza göstermek için siz de çevrenizdeki insanlara aynı şekilde davranın. Çevrenizdeki insanlara kötü davranıldığında sesinizi yükseltmek de buna dahildir. Çocuklar, çevrimiçi ortamlarda paylaşacakları gönderiler de dahil olmak üzere kendi davranışlarında ebeveynlerini örnek alırlar.

6. Çevrimiçi ortamlardaki deneyimlerinin bir parçası olun

        Çocuğunuzun kullandığı platformlar hakkında bilgi sahibi olun, çocuğunuza çevrimiçi ve çevrimdışı dünyalar arasında nasıl bir bağlantı olduğunu açıklayın ve çevrimiçi ortamda karşılaşabileceği çeşitli riskler konusunda çocuğunuzu uyarın.

> Okuma önerisi: Evde sağlıklı dijital alışkanlıklar geliştirmenin 10 yolu | UNICEF Türkiye

Çocuğumun zorbalığa uğrayıp uğramadığından emin değilim. Dikkat etmem gereken işaretler neler?

         Bazı çocuklar endişelerini sözlü olarak ifade etmeyebilir, bu nedenle çocuğunuzun duygu durumunu takip edin. Dikkat edilmesi gereken işaretlerden bazıları şunlardır:

• Sebebi bilinmeyen çürükler, çizikler, kırıklar ve iyileşmeyen yaralar gibi fiziksel izler
• Okula gitmekten veya okul etkinliklerine katılmaktan korkma
• Endişeli, gergin veya aşırı tedbirli olma
• Okulda veya okul dışında az sayıda arkadaşa sahip olma
• Arkadaşlık ilişkilerinin aniden sona ermesi veya sosyal ortamlardan kaçınma
• Kıyafet, elektronik eşya veya diğer kişisel eşyaların kaybolması veya zarar görmesi
• Çocuğun sık sık para istemesi
• Akademik performansın zayıf olması
• Devamsızlık veya okuldan arayıp eve gitmek isteme
• Yetişkinlerin yanında kalmak isteme
• Rahat uyku uyuyamama ve kabus görme
• Baş ağrısı, mide ağrısı veya diğer fiziksel rahatsızlıklardan şikayet etme
• İnternette veya telefonda vakit geçirdikten sonra (makul bir açıklama olmaksızın) sürekli gergin olma
• Özellikle internetteki faaliyetleri söz konusu olduğunda alışılmadık derecede ketum davranma
• Agresif olma veya öfke patlamaları yaşama

           Çocuklarınıza okulda, sosyal hayatta ve internette hangi davranışların iyi hangilerinin kötü olduğunu düşündüklerini sorun. Açık iletişim kurmanız önemlidir. Böylece çocuğunuz hayatında olup bitenleri size anlatırken kendini rahat hisseder.

> Okuma önerisi: Ergenlik çağındaki çocuğunuzun ruh sağlığını desteklemek için yapabileceğiniz dört şey | UNICEF Türkiye

Çocuğum zorbalığa uğruyor veya tehdit ediliyorsa ne yapmalıyım?

           Çocuğunuzun zorbalığa maruz kaldığını düşünüyorsanız, ona yardımcı olmak için atabileceğiniz adımlardan bazıları şunlardır:

1. Çocuğunuzu açık ve sakin bir şekilde dinleyin

         Zorbalığın nedenini bulmaya veya sorunu çözmeye çalışmak yerine, çocuğunuza sesinin duyulduğunu ve desteklendiğini hissettirmeye odaklanın. Bu durumun onun hatası olmadığını bildiğinden emin olun.

2. Çocuğunuzun güvenini tazeleyin

         Çocuğunuza ona inandığınızı, olanları size anlattığı için memnun olduğunuzu, bunun onun hatası olmadığını ve yardım bulmak için elinizden geleni yapacağınızı söyleyin.

3. Öğretmenle veya okulla konuşun

         Siz ve çocuğunuz zorbalıkla tek başınıza yüzleşmek zorunda değilsiniz. Okulda akran zorbalığıyla mücadele amacıyla uygulanan herhangi bir politika veya davranış kuralları olup olmadığını sorun. Söz konusu politika veya kurallar hem yüz yüze hem de çevrimiçi zorbalıkla mücadele ile ilgili olabilir.

4. Destek sistemi sunun

         Destekleyici bir ebeveyne sahip olmak çocuğunuzun akran zorbalığının etkileriyle baş etmesinde son derece önemli bir rol oynar. Diledikleri zaman sizinle konuşabileceklerini bildiklerinden emin olun ve her şeyin daha iyi olacağına dair onlara güvence verin.

Çocuğum başka çocuklara zorbalık yapıyorsa nasıl davranmalıyım?

        Çocuğunuzun başka çocuklara zorbalık yaptığını düşünüyor veya biliyorsanız, hiçbir çocuğun doğuştan kötü olmadığını, ancak çeşitli nedenlerle böyle davranıyor olabileceklerini unutmayın. Zorbalık yapan çocuklar genellikle ortama uyum sağlamak veya ilgi görmek isteyen ya da karmaşık duygularla başa çıkmakta zorlanan çocuklardır. Bazı durumlarda, zorbalık yapan çocukların evlerinde ya da içinde yaşadıkları toplumda şiddete uğradıkları ya da tanık oldukları görülmektedir. Çocuğunuzun akran zorbalığı yapmasını engellemek için atmanız gereken adımlardan bazıları şunlardır:

1. İletişim kurun

         Çocuğunuzun neden böyle davrandığını anlayabilirseniz, ona yardım etmek için neler yapmanız gerektiğini belirlemeniz daha kolay olacaktır. Okulda kendini güvensiz mi hissediyor? Bir arkadaşıyla veya kardeşiyle kavga mı ediyor? Çocuğunuz davranışlarının nedenini açıklamakta güçlük çekiyorsa, çocuklarla çalışma konusunda deneyimli bir danışman, sosyal hizmet uzmanı veya psikoloğa başvurabilirsiniz.

2. Sağlıklı başa etme yöntemleri üzerine çalışın

         Çocuğunuzdan sinirlendiği bir durumu örnek olarak anlatmasını isteyin ve verebileceği yapıcı tepkiler konusunda ona önerilerde bulunun. Olası başka senaryolar üretme ve zararlı olmayan tepkiler verme konusunda beyin fırtınası yapmak için bu alıştırmadan faydalanın. Zorbalığa uğrayan kişinin neler yaşadığını hayal edebilmesi için çocuğunuzdan "kendini o arkadaşının yerine koymasını" isteyin. Çocuğunuza internette yapılan yorumların gerçek dünyada da incitici olduğunu hatırlatın.

3. Kendi davranışlarınızı gözden geçirin

           Zorbalık yapan çocukların genellikle evde ne görüyorlarsa onu örnek aldıkları düşünülmektedir. Siz (veya ona bakım veren başka bir kişi) çocuğunuza fiziksel veya duygusal olarak zarar verici davranışlarda bulunuyor musunuz? İçtenlikle kendinizi sorgulayın ve çocuğunuza nasıl örnek olduğunuz sorusunu dürüstçe yanıtlayın.

4. Davranışlarının sonuçlarıyla yüzleşmelerini sağlayın ve hatalarını telafi etme fırsatı verin

          Çocuğunuzun zorbalık yaptığını öğrendiğinizde, ölçülü ve şiddet içermeyen yaptırımlar uygulamanız faydalı olacaktır. Özellikle zorbalık davranışlarını teşvik eden faaliyetleri (arkadaş toplantıları, ekran/sosyal medya zamanı) kısıtlayabilirsiniz. Çocuğunuzu arkadaşlarından özür dilemeye ve gelecekte daha kapsayıcı bir tutum sergilemek için yapması gerekenleri düşünmeye teşvik edin. 

Detaylı bilgi ve belgeler için: https://orgm.meb.gov.tr/www/akran-zorbaligi/icerik/2085